Bản
sonata viết cho piano số 23 giọng Fa thứ (F Minor) ấn phẩm số 57, thường được gọi
là Sonata “Appassionata” (Đam mê), được xem là một
trong 3 sonata đỉnh cao thời kỳ “thành thục” của Ludwig van Beethoven (1770-1827),
cùng với Sonata No. 26 “Les Adieux”, Op. 81a và Sonata No. 21 “Waldstein”, Op.
53 quen thuộc với tên gọi Sonata “Bình minh” bởi cảm hứng trong trẻo và tươi mới
đem lại từ những giai điệu đầy sức sống. Tác phẩm được viết trong những năm
1804, 1805 và có lẽ cả trong năm 1806, đề tặng cho công tước Franz von
Brunswick. Ấn phẩm đầu tiên xuất bản vào tháng 2 năm 1807 tại Vienna
Tác
phẩm gồm 3 chương:
Chương một ( Allegro assai) chuyển động nhanh
sau phần mở đầu gây ngạc nhiên trong việc thay đổi tone và nhịp độ. Chủ đề mở đầu
dựa trên 2 motif tương phản. Motif đầu trầm lắng nhưng mang điềm báo đáng ngại,
motif thứ hai rất ngắn chỉ với 4 nốt nhưng được nhắc lại quả quyết và đầy khó
chịu, được lặp lại có quy luật gợi nhớ đến
âm hình “định mệnh gõ cửa” trong chương 1 bản Giao hưởng số 5 của nhạc
sĩ sau này. Ngay sau hình ảnh đầy ám ảnh mang dáng vẻ của một thế lực đen tối
này, motif đầu được nhắc lại ở giọng Son giáng trưởng tạo nên tương phản. Phần
tóm tắt chủ đề 1 là đoạn chơi khá mạnh với sự hân hoan chiến thắng chuyển sang
giọng Fa trưởng với sự thay đổi ví trí trên phím piano. Chủ đề 2 xuất hiện như
là sự đảo ngược tự do của chủ đề chính mang màu sắc thanh thản và nét đẹp nhẹ
nhàng. Tiếp đó là phần phát triển khi mà các chủ đề va chạm nhau, mâu thuẫn đẩy dần lên cao trào với sự chiếm ưu thế
của chủ đề 1. Cũng như trong Sonata
“Waldstein”, đoạn coda kéo dài một cách bất bình thường, chứa đựng phần ứng tác
hợp âm rải trải rộng trên bàn phím piano. Việc tác giả lựa chọn giọng Fa được
nhanh chóng làm sáng tỏ khi nhận thấy chương này thường xuyên sử dụng các tông
tối và sâu của những nốt Fa thấp nhất trên đàn piano, cũng là nốt thấp nhất mà
Beethoven đã sử dụng trong sáng tác sonata.
Chương 2 (Andante con moto - attacca ) được
xem như phần lắng dịu giữa 2 cơn bão. Chìm trong không khí ấm áp và thân tình,
khá đồng nhất về giai điệu tương phản với sự phức tạp đan xen của chuyển động
cũng như tính chất âm nhạc của chương trước. Không khí này có được nhờ cấu trúc
chỉ gồm 1 chủ đề và các biến tấu với nhịp độ chậm, yên tĩnh và có tính chất tụng
ca ở giọng Rê giáng trưởng. Chủ đề này gồm có 2 đoạn tám nhịp đều đặn được nhắc
lại, đoạn thứ 2 bắt đầu ở giọng La giáng trưởng. Các khúc biến tấu lần lượt là
:
Biến
tấu đầu tương tự như chủ đề gốc, nhấn nhịp khác thường ở tay trái.
Biến
tấu 2 là sự tô điểm thêm cho chủ đề chính với 16 nốt.
Biến
tấu 3 với tốc độ nhanh, thêm vào 30 nốt. Thay cho việc nhắc lại, tay trái và
tay phải mỗi bên đảm nhiệm một phần của chủ đề chính khi trở lại.
Biến
tấu 4, đoạn nhắc đi nhắc lại chủ đề gốc với một chút thay đổi, thay thế đoạn kết
ở nốt lặng, cặp đôi khép lại ở hợp âm quãng 7 giảm (ở tay phải?!), đầu tiên
chơi pianissimo rất nhẹ, tính chất âm nhạc tươi mới, trong vắt… như gạn lọc, tẩy
rửa… lúc đầu ở tay phải, rồi tiếp nối với cả 2 tay, sau một giây lát dường như
ngơi nghỉ bất ngờ chơi rất mạnh, vang như tiếng sấm (so sánh theo mức độ tương
phản với phần trước) và chuyển sang chương 3 không có đoạn nghỉ (attacca).
Beethoven cũng đã kết chương 3 của Giao hưởng số 5 trong khi trạng thái căng thẳng
vẫn chưa chấm dứt, để rồi chương 4 nối tiếp với tiếng kèn đồng hân hoan chiến
thắng. Cũng như vậy, ở đây cũng có một đoạn kết không đuợc giải quyết hoàn
toàn, nhưng sự trì hoãn lâu hơn so với bản Giao hưởng số 5.
Chương 3 (Allegro ma non troppo - Presto ) có nhiều biến đổi khác thường, chỉ có phần thứ
2 là được chủ định sẽ nhắc lại. Chương này được dựa trên chủ đề có tính chất
chuyển động không ngừng (perpetuum mobile)* với 16 nốt luân chuyển liên tục mà
chỉ được ngắt quãng trong đoạn trình bày và đoạn coda (đoạn kết của 1 tác phẩm hoặc 1 chương). Đoạn coda xuất hiện với
chủ đề hoàn toàn mới dựa trên hình thức nhịp đôi. Chuyển động của cảm xúc dẫn đến
đỉnh điểm ở giọng Fa thứ án ngữ một cách vững chắc với sự hỗ trợ từ những âm át
quãng bảy. Chương này là một tổ hợp giàu cảm xúc với nhịp bước gấp gáp, nếu
không muốn nói là một cơn bão táp âm thanh.
Chú
thích : * perpetuum mobile (tiếng Latin)
được hiểu là một đoạn nhạc đặc trưng bởi sự chuyển động không ngừng của các nốt
với nhịp nhanh. Toàn bộ hoặc một phần đáng kể thường được nhắc đi nhắc lại mà
không bị giới hạn bởi số lần. Kỹ thuật này cũng xuất hiện trong chương cuối
Piano Sonata No. 17 “Tempest” (Bão táp) của Beethoven, hay trong Piano sonata
No. 2 của Frédéric Chopin… và được thể hiện bởi dàn nhạc như trong chương cuối
Concerto cho dàn nhạc của Béla Bartok. Trong một vài trường hợp, thể canon cũng
có thể được chơi theo kiểu moto perpetuo, lúc đó được gọi là canon perpetuus.
Motif:
Motif hay nhạc tố là yếu tố nhỏ nhất của
một ca khúc hay tác phẩm âm nhạc. Một hoặc hai motif tạo nên âm hình có đầy đủ
phách mạnh và phách yếu. Thường một motif gồm chỉ vài ba nốt nhạc. Motif ngắn
và nổi tiếng nhất có lẽ là “tiếng gõ cửa” trong giao hưởng số 5 của Beethoven
Theo Lê Long
(nhaccodien.info) – (Edited and completed by Nhã Lan)
Claudio Arrau León ( 1903 - 1991) - nghệ sĩ Piano nổi tiếng người Chi lê trình bày tác phẩm này ( 3 chương, mình thích nhất chương 3)
* Còn đây là phân trình bày của Arthur Rubinstein
Chương 1- Allegro Assai - Arthur Rubinstein
* Còn đây là phân trình bày của Arthur Rubinstein
Chương 1- Allegro Assai - Arthur Rubinstein
